De taalprof spreekt absoluut niemand te na

Gisteren legde een lezer de taalprof een volledige ontleding voor van de prijswinnende zin van Tom Lanoye die op dit weblog al eens -en nog eens- gepersifleerd is. Verrassend weinig discussiepunten (al kan het nooit helemaal zonder), maar er zit ook een probleempje in waar wat meer over te zeggen valt. Het gaat over het gedeelte 'de sporadisch gekneusde knie niet te na gesproken ...' dat door de lezer als een beknopte bijzin beschouwd werd, met de sporadisch gekneusde knie als lijdend voorwerp van (niet) te na gesproken. Dat lijkt me niet juist, maar het is nog niet zo eenvoudig om dat aan te tonen.

Alles over de beknopte bijzin

De beknopte bijzin is een van de lastigste onderdelen in de redekundige zinsontleding. Vaak zit hij verstrengeld in een andere zin, zonder duidelijke begin- en eindpunten. Voor het ontrafelen van de beknopte bijzin uit de andere zin bestaan geen simpele trucjes. Ja, nadenken. Maar dat is zo'n goedkoop trucje.

Wat is eigenlijk een beknopte bijzin? Waarin onderscheidt hij zich van andere zinnen? Wat is de reden om hem apart te benoemen? Dat zijn de centrale vragen om de beknopte bijzin goed te begrijpen. Dat is nog geen garantie om hem altijd te kunnen spotten, of met zekerheid te benoemen, maar het is een goede basis.

De taalprof houdt zichzelf in

Gisteren schreef ik iets over de zin Ik moet me inhouden om niet te gaan fluiten. Dat stukje voorzag ik van maar liefst vier breintjes, om aan te geven dat het waarschijnlijk een moeilijke kwestie was. En inderdaad, prompt krijg ik de feedback dat het "weer eens niet te volgen" was. Hm! Dat zit me niet lekker, want ik schrijf juist om begrepen te worden.


Op de taalpuristensite probeer ik het in de discussie eenvoudiger te krijgen, maar dat zou ik hier eigenlijk ook moeten doen. Kan dat? Is het moeilijk te begrijpen, of doe ik er alleen te moeilijk over?

De taalprof moet zich inhouden om hier niets over te schrijven

Op de taalpuristen-website wordt bezwaar gemaakt tegen het zinnetje Ik moet me inhouden om niet te gaan fluiten. Zo'n dubbelzinnige formulering getuigt niet van al te veel taalgevoel, zo redeneert de purist-van-dienst. Je kunt beter zeggen Ik moet me inhouden of ik ga fluiten. Een van de reageerders stelt voor Ik moet me inhouden om te gaan fluiten. Dat "loopt net zo lekker" en is "veel helderder".


Veel helderder? Niet al te veel taalgevoel? Is dat nou wel eerlijk?

Strikt genomen

Zondag beantwoordde ik een vraag van een lezeres over het onderwerp van een beknopte bijzin. Dat ging over "de grammaticale regel" dat het onderwerp van een beknopte bijzin altijd gelijk moet zijn aan het onderwerp van de hoofdzin. Dat dit baarlijke nonsens is, staat uitgebreid beschreven in de Algemene Nederlandse Spraakkunst, maar blijkbaar leest niemand dat. Of iedereen is te gemakzuchtig en klampt zich liever vast aan een onzinnig vuistregeltje.

Ook in taaladviezen kom je die geheimzinnige "grammaticale regel" vaak tegen, onder de naam foutieve beknopte bijzin. Die term alleen al klinkt onheilspellend, maar het wordt nog mooier als er een passage bij staat als: "Strikt genomen moet het onderwerp van de beknopte bijzin gelijk zijn aan het onderwerp van de hoofdzin." In die gevallen kun je me van onder mijn bureau vandaan slepen, want daar lig ik dan te lachen.