Wat voor den duivel is dat nou weer?

Ben je als taalprof een paar weken met andere dingen bezig (je bureau opruimen, achterstallige post wegwerken en andere wereldverbeterende acties), krijg je het meteen op je brood: je lezer(s) word(t/en) ongeduldig. Hier, lees eens een leuk stukje, dat inspireert je misschien ook weer eens om aan de slag te gaan! Ja ja, ik ben al bezig.

Toevallig las ik deze week op Language Log een stukje dat sterk verwant was aan het artikeltje waar ik door een lezer op gewezen werd. Dat stukje gaat over de grammatica van de frase the fuck in de Engelse zin Shut the fuck up!

Ik zit daar nu al een tijdje over te denken. Niet omdat ik de taalkundige analyse op Language Log zo leuk vond, maar omdat we in het Nederlands die variant helemaal niet hebben. Maar misschien moet ik eerst even iets toelichten. Waarschuwing: het is niet allemaal even netjes.

Nog eentje dan

De taalprof lijkt wel een beetje van zijn principes af te stappen, want had hij het de vorige keer al over taalnorm, de keer daarvoor ging het zelfs over spelling. En dat terwijl hij bij diverse gelegenheden bij hoog en bij laag beweerde zich daar nooit de vingers aan te zullen branden!


Toch is het volgende staartje te leuk om te laten liggen.

Bij hun op school wel ja

Op de site van het NOS-journaal staat een berichtje over een pleidooi van staatssecretaris Van Bijsterveldt voor de invoering van centrale examens taal en rekenen voor het mbo. Er staat ook een reportagefilmpje bij. Ergens in het midden van dat filmpje zegt de commentaarstem: Maar eigenlijk vinden ze ook dat het probleem niet bij hún op school ligt.


Niks mis mee toch?

Werkwoordspelling

"Zeg luister eens"
"Ja wat is er?"
"Ik weet dat jij het nooit over spelling hebt, maar zou je toch eens iets willen zeggen over de werkwoordspelling?"
"De werkwoordspelling?"
"Ja, want dat is toch eigenlijk ook een beetje grammatica?"
"Hoezo?"
"Nou ja, dat je moet weten wanneer het voltooid deelwoord is en persoonsvorm en zo."
"Jaja"
"Heb je daar niet wat handige tips voor?"
"Hmm, ja, wat denk je hiervan: doe niet te moeilijk."

"Allerlei grammaticale fouten"

In zijn rubriek Woordhoek in de NRC verwijst Ewoud Sanders naar een creatie uit de Camera Obscura van Nicolaas Beets: Keesje het diakenhuismannetje. Zijn taal wordt door Beets tamelijk natuurgetrouw weergegeven: "Meheer in plaats van meneer, na in plaats van naar, gekommen in plaats van gekomen, en dullezan als verhaspeling van het Franse diligence. Keesje heeft het over een apteker in plaats van over een apotheker, hij zegt fassoendelek en hij maakt allerlei grammaticale fouten."


He, da's nou jammer, dat Sanders daar geen voorbeelden van geeft. Wat zijn dat dan voor fouten?

Voornaamwoordelijke verwijzing

Op het weblog van de taaladviesdienst van Onze Taal wordt onder de titel Ongelukkig dubbelzinnig de volgende tekst besproken:

Peter Plasman is één van de beste strafrechtadvocaten van Nederland.
Zijn kantoor staat betalende klanten bij en doet pro-Deozaken. Mohammed
B. was een cliënt van Plasman, maar hij is ook raadsman van drugsverslaafden en verkrachters.

De taaladviseurs laten het bij de constatering, maar het is wel de moeite waard om te speculeren wat hier precies aan de hand is.


De "ongelukkige" lezing is dat het vetgedrukte voornaamwoord hij verwijst naar Mohammed B. in plaats van naar het bedoelde Plasman. Die lezing zit er inderdaad in, maar hoe komt dat?

Er worden steeds meer leeuwen gemaakt

Het aantal leeuwen op deze wereld neemt hand over hand toe. De media zijn vergeven van de leeuwen, en de gemiddelde afstand van een willekeurige Nederlander tot een levende leeuw is minder dan 10 kilometer (vroeger was dat wel 100 kilometer).


Vroeger zag je bijna nooit een leeuw. Leeuwen kwamen nauwelijks op de televisie, je moest echt in een encyclopedie zoeken om een plaatje van een leeuw te vinden. Heel af en toe kwam er een circus naar je stad, maar dat was niet eens elk jaar. Tegenwoordig hoef je op Youtube maar "lions" in te tikken om een kwart miljoen filmpjes van leeuwen te kunnen bekijken. En je hoeft Animal Planet maar een paar uur aan te zetten om een levende leeuw te zien. Nog even en de leeuwen domineren deze wereld.


Wat klopt er niet aan deze redenering?

GrammatiQA #1

Nieuw op het Taalprof Weblog! Af en toe een Grammatica-Quizvraag met Antwoord.


Als eerste een grap uit de rubriek Ruggespraak (Onze Taal, juni 2009):

Kinderen bewust maken

Goed voorbeeld doet goed volgen. 5 gezinnen laten zien hoe u eraan
begint, betrokken blijft en werkelijk iets bereikt.

Wat is hier de grammaticale grap?

(a) Je kunt kinderen lezen als het onderwerp, maar ook als het lijdend voorwerp;

(b) Je kunt bewust lezen als een bijwoordelijke bepaling, maar ook als een bijvoeglijke bepaling;

(c) Je kunt bewust lezen als een bepaling van gesteldheid, maar ook als een bijwoordelijke bepaling;

(d) Je kunt maken lezen als een zelfstandig werkwoord, maar ook als een hulpwerkwoord.

Goed!

Helaas! Dat is niet goed.

Het goede antwoord is (c). Kinderen is hoe dan ook lijdend voorwerp, en maken is een zelfstandig werkwoord. De grap zit in de dubbelzinnigheid van bewust. Dat kun je lezen als een bepaling van gesteldheid ("je zorgt ervoor dat kinderen bewust worden"), maar ook als een bijwoordelijke bepaling ("je maakt kinderen, en wel op een bewuste manier").



Uit het stukje tekst onder de titel blijkt dat waarschijnlijk de bijwoordelijke lezing bedoeld is. Maar je bent geneigd om het in eerste instantie anders te lezen, omdat bewust maken zo vaak voorkomt dat het bijna één woord is.



Dit type grap komt heel vaak voor, maar
werkt alleen op schrift. Omdat bepaling van gesteldheid en werkwoord één klemtoon dragen, hoor
je in de uitspraak van die lezing één klemtoon (beWUST maken), en de bijwoordelijke lezing
twee klemtonen (beWUST MAken).


Zie ook deze log.

Hoeveel woorden heeft een taal?

Kun je de woorden in een taal tellen? Als je de Global Language Monitor moet geloven wel. En het NOS journaal en de Telegraaf kunnen het ook niet laten om het berichtje op te pikken. En wie weet hoeveel nieuwsdiensten het klakkeloos gaan overnemen: Web 2.0 is het miljoenste woord in de Engelse taal. Maar het is grote onzin.


De taalkundigen op Language Log hebben het al overtuigend aangetoond: als je Web 2.0 een woord noemt, dan is het hek van de dam. Zijn dat geen twee woorden? Wat zijn je criteria om iets een woord te noemen? Als samenstellingen woorden zijn heb je in principe al een oneindig aantal woorden.


De Taaladviesdienst van de Taalunie citeerde al eens de oud-hoofdredacteur van Van Dale, Van Sterkenburg, die ooit 60 miljoen verschillende woordvormen voor het Nederlands in zijn tekstbestanden geteld had. Maar dan reken je tel, telt, telde, tellen, geteld allemaal apart.


Je kunt natuurlijk de woorden in een taal helemaal niet tellen. Een taal kun je niet eens behoorlijk afbakenen in de tijd of de regionale variatie. Hoogstens kun je woorden tellen in een verzameling woorden (een tekst, verschillende teksten). En dan nog moet je allerlei gevallen samen nemen, of uitsluiten omdat ze te weinig voorkomen of aperte schrijffouten zijn, kortom, het is niet te doen. Woorden tellen kan helemaal niet.


Maar het is wel een geheide manier om de media te halen, dat wel natuurlijk.

Armoede

In mijn vorige logje had ik ook iets willen zeggen over het feit dat veel mensen zich ergeren aan die reclame Gewoon dóén! (op het weblog Irritaal gaat het over Ik zeg: doen! van Natasja Froger), en in mijn hoofd zat de woordspeling tussen de uitdrukking In arren moede en het woord armoede om die uitweiding aan op te hangen. Maar ja, dat zou allemaal maar afleiden van waar het mij over ging, dus dat heb ik maar achterwege gelaten. Maar ik licht het toch even toe, want het is wel grappig.